landhoofd spoorbrug
Op de oevers van de Waal rees tussen 1876-1879 het zuidelijke landhoofd van de Spoorbrug van Nijmegen. Enkele jaren daarvoor was al begonnen met de bouw van pijlers in de rivier, die de oorspronkelijk drie brugbogen moesten gaan dragen. Het landhoofd diende als bastion ter bescherming en verdediging van de brug. De rivier de Waal was namelijk vanuit strategisch oogpunt belangrijk voor de bescherming van het land tegen vijandelijke invallen. Een spoorbrug zou een zwakke plek in de verdediging kunnen betekenen. Een voorwaarde voor de aansluiting op het landelijke spoorwegennet via een spoorbrug over de Waal was dan ook dat deze te allen tijde te verdedigen zou zijn.
Het militair verdedigingslandhoofd is gebouwd naar een ontwerp van Pierre Cuypers, in de vorm van een middeleeuwse stadspoort. Het markante bakstenen gebouw bestond oorspronkelijk uit twee bouwvolumes van drie verdiepingen aan iedere zijde van het spoor, die ondergronds met elkaar zijn verbonden. Wanneer je per trein Nijmegen binnenkwam vormde het als het ware de entree tot de stad.
Het monument is een van de laatst (incompleet) bewaard gebleven landhoofden in Nederland en een belangrijk onderdeel van de geschiedenis van de Nederlandse Spoorwegen. Gedurende de Tweede Wereldoorlog kreeg het landhoofd een militaire functie, waarbij de bovenste verdieping door Duitse militairen werd afgebroken om er afweergeschut op te plaatsen. In dezelfde periode zijn ook de beide torenspitsen verdwenen. De beschadigde delen van het landhoofd zijn na de oorlog geheel verwijderd. De spoorbrug zelf is in 1985 gemoderniseerd en uitgebreid met een fietsbrug, welke door het oostelijk deel van het bastion loopt.
Uiteindelijk ontstond de wens om het ontbrekende deel van het zuidelijke landhoofd te reconstrueren, waardoor het object zijn vroegere contouren terug zou krijgen. TAK architecten heeft een ontwerp gemaakt dat aansluit op het bestaande deel. Dit was mogelijk doordat oude tekeningen en foto's voorhanden waren. De monumentencommissie had veel waardering voor de wijze waarop de keuzes, voor onderdelen waarover geen duidelijkheid bestond, tot stand zijn gekomen. De argumenten die hebben geleid tot de reconstructie zijn: het levend houden van de herinnering aan het verleden en het beleefbaar maken van het vroegere beeld. Op 17 december 2008 werd het hoogste punt van de reconstructie bereikt door het plaatsen van twee, bijna vier meter hoge, loden torenspitsen op het monument. Waar de wachter bovenop de torenspits oorspronkelijk met zijn gezicht naar de stad stond hebben wij ervoor gekozen om deze om te draaien, met zijn gezicht richting 'de vijand', zoals een stadswachter betaamt.
In de loop der jaren is het landhoofd een brugpijler, brugwachterswoning, luchtafweergeschut, noodwoning, fotostudio, schildersatelier en muziekruimte geweest.
Meer informatie over het zuidelijke landhoofd is te vinden op:
www.landhoofd024.nl
